Điểm mạnh và yếu của thuyết tâm lý học hành vi | Safe and Sound

Thuyết tâm lý học hành vi dựa trên khả năng quan sát hoạt động của cá thể. Các chuyên gia tâm lý tin rằng hành động của cá thể được định hình bởi các kích thích từ môi trường. Tâm lý học hành vi cũng nói rằng chỉ nên nghiên cứu hành vi có thể quan sát được vì nhận thức hay cảm xúc là quá chủ quan. Do đó, học thuyết này cũng có bất cập bên cạnh những lợi ích.

Nguyễn Hoàng Nguyên | Thạc sĩ, Bác sĩ - Viện tâm lý và sức khỏe tinh thần SnS

Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe cộng đồng và Phát triển

1. Ứng dụng học thuyết tâm lý học hành vi trong cuộc sống

Thuyết tâm lý học hành vi được ứng dụng rộng rãi từ những năm 20 của thế kỷ trước. Học thuyết này đã trở thành trường phái tư tưởng thống trị trong tâm lý học từ những năm 1920 đến 1950. Các chuyên gia tâm lý học cho rằng sự phổ biến của tâm lý học hành vi phát triển từ mong muốn thiết lập tâm lý học như một ngành khoa học khách quan và có thể đo lường được.

Thông qua thuyết tâm lý hành vi, các chuyên gia tâm lý đã ứng dụng nó trong việc hình thành các phương pháp giáo dục tốt hơn. Họ muốn sử dụng học thuyết này để giúp học sinh sinh viên học tập tốt hơn, chẳng hạn như thiết kế bài học với sự khuyến khích học sinh (sử dụng thuyết điều kiện hóa từ kết quả) hoặc tạo môi trường tăng sự chủ động (sử dụng thuyết điều kiện hóa hành vi).

Ảnh 1: Học thuyết tâm lý học hành vi được ứng dụng để giúp học sinh - sinh viên thành công

Cùng với đó, thuyết tâm lý học được chuyên gia tâm lý sử dụng nhiều trong nghiên cứu bởi ưu điểm vượt trội từ khả năng quan sát và đo lường được các hành vi. Bởi vì học thuyết chủ yếu dựa trên các hành vi có thể quan sát được nên giúp cho việc định lượng và thu thập dữ liệu dễ dàng hơn khi tiến hành nghiên cứu hành vi của cá thể.

Liệu pháp hành vi được sinh ra từ thuyết tâm lý học hành vi và ban đầu được sử dụng trong điều trị chứng tự kỷ và tâm thần phân liệt. Phương pháp điều trị này liên quan đến việc giúp mọi người thay đổi suy nghĩ và hành vi có vấn đề, từ đó cải thiện sức khỏe tâm thần. Các kỹ thuật hiệu quả có thể kể đến là can thiệp hành vi chuyên sâu, phân tích hành vi và đào tạo thử nghiệm riêng biệt,… tỏ ra rất hữu ích trong việc thay đổi các hành vi không lành mạnh hoặc có hại ở cả trẻ em và người lớn.

2. Điểm mạnh và yếu của thuyết tâm lý học hành vi

Một học thuyết được sinh ra và trải qua quá trình nghiên cứu kỹ lưỡng đều có hai mặt. Tác động của tâm lý học hành vi đã tạo ra một số kỹ thuật trị liệu giúp cho người sử dụng thay đổi tích cực, tuy nhiên nó cũng nhận được những chỉ trích khi không tính đến ý chí tự do hoặc các yếu tố ảnh hưởng từ bên trong như suy nghĩ và cảm xúc.

Điểm mạnh của thuyết tâm lý học hành vi chính là khả năng quan sát giúp cho các nhà nghiên cứu thu thập dữ liệu, thông tin và phân tích định lượng trở nên dễ dàng hơn rất nhiều. Các tiếp cận đi từ hành vi tỏ ra hiệu quả trong quá trình thay đổi hành vi của cá thể. Từ những phương pháp củng có tích cực, loại trừ củng cố tiêu cực hay mô hình hóa đã được áp dụng để thúc đẩy các hành vi mong muốn có lợi cho cá thể.

 

Ảnh 2: ABA là phương pháp bắt nguồn từ tâm lý học hành vi để hỗ trợ trẻ tự kỷ

Tuy nhiên, phương pháp này có một yếu điểm lớn là thiếu sự chú trọng đến các yếu tố nội tại. Suy nghĩ, cảm xúc hay ý thức có thể ảnh hưởng đến hành vi nhưng không được xem xét rõ rang trong phạm vi của học thuyết này. Một số chuyên gia tâm lý còn cho rằng tâm lý học hành vi ảnh hưởng đến quyền lợi của các cá nhân được trị liệu, đặc biệt trong việc áp dụng trừng phạt. Tâm lý học hành vi cũng không tính đến các loại hình học tập khác, những loại hình học tập xảy ra mà không sử dụng phương pháp củng cố và trừng phạt.